Leer loslaten met Jan van Mersbergen
Literaire zelfhulp voor wie wil leren loslaten
Zingen de zorgen en verplichtingen van het leven van alledag almaar rond en rond in je kop? Sta je stijf van de stress? Heb je moeite met loslaten? Kortom: zit je om de een of andere reden strak in je vel of vast in je hoofd? Lees dan Naar de overkant van de nacht van de Nederlandse schrijver Jan van Mersbergen! Het ultieme medicijn dat je inspireert om je eens volledig te laten gaan (en toont wat je dat kan opleveren).
Deze novelle – je hebt ’m in een paar uur uit – sleept je zonder pardon mee in een met alcohol overgoten carnavalsnacht. Ontmoet Ralf. Ralf is al vijf jaar geen nacht van huis geweest. Al vijf jaar zorgt hij plichtsgetrouw voor zijn vier stiefkinderen, kroost van zijn vriendin Sara. Ook voor haar doofblinde tweelingdochters, die louter op de tast leven en verder in alles afhankelijk zijn. En voor Sara zelf, die het allemaal te veel is. Hij is haar sterke schouder, en staat altijd voor iedereen klaar met appelsap en aandacht.
Nu is hij voor het eerst in jaren weg, samen met zijn oom Lau carnaval vieren in Venlo. Zijn oom verliest hij echter al snel uit het oog in al het feestgedrang. In zijn eentje trekt hij langs de cafes van Venlo. Met het uur dronkener. Op een bordje om zijn nek houdt hij zijn scores van biertjes bij. Proost! Maar de dronkenschap, en zijn ontmoetingen met andere carnavalsvierders, brengen ook helderheid en inzicht. Waar hij in het leven staat. Welke dingen te veel zijn. Welke pijn doen. Wat hem raakt. En wat hij nodig heeft.
Het is een louterende nacht voor Ralf. Maar ook een louterende leeservaring voor iedereen die met hem meereist naar de overkant van de nacht. Lees dit boek, en laat los.
Naar de overkant van de nacht
Jan van Mersbergen
Cossee, 2011
Persoonlijk leesadvies onder de kerstboom
PERSOONLIJK LEESADVIES ONDER DE KERSTBOOM
Ben je op zoek naar een mooi, origineel kerst- of eindejaarscadeau voor je geliefde, een vriend of collega? Met onze feestelijke Boeken op recept-cadeaubon verrast u hen met een persoonlijk leesadvies. Dat werkt zo. De cadeaubon geeft de ontvanger recht op een boekenconsult bij de Culturele Apotheek, via Zoom, per telefoon of op locatie in Amsterdam.
Aan de hand van een goed gesprek over onderwerpen die iemand bezighouden, haar/zijn leesgeschiedenis en favoriete schrijvers en boeken stellen wij een boekenrecept samen, oftewel een hoogstpersoonlijke leeslijst. Hierop staan vooral romans en novelles, maar soms ook non-fictie of poëzie. We kiezen daarbij niet voor de bestsellers die iedereen zelf wel weet te vinden. Wij hebben een neus voor net weer andere boeken, voor boeken die in de vergetelheid zijn geraakt en schrijvers die (nog) niet op de bestsellerlijst staan.
Op veler verzoek hebben we nu ook een bon speciaal voor een duo-consult. Geschikt als cadeau voor pasgetrouwde stellen die elkaar nog beter willen leren kennen of voor geliefden in een kleine relatiedip. Maar ook voor vriend(inn)en die wel eens iets anders samen willen doen of voor familieleden die wat uit te zoeken hebben.
Een cadeaubon kost 39,95 euro.
Meer informatie en bestellen doe je hier.
17 december Inloopspreekuur in Leiden
Inloopspreekuur kerstmarkt Books&Bites
Op zaterdag 17 december houden we een boeken-op-recept spreekuur tijdens Books&Bites in Leiden. Een gezellige kerstmarkt waarin horeca, boeken en kunst samenkomen op het Pieterskerkhof, georganiseerd door Letterlijk Leiden.
Ons spreekuur is er voor iedereen die last heeft van een midwinterdip, van sociale media-moeheid, een gebroken hart, keuzestress of ander alledaags leed. In een kort doch indringend consult bij de cultureel apothekers kun je je hart luchten en ontvang je een hoogstpersoonlijk boekenadvies, inclusief de juiste dosering, het beste tijdstip van inname en eventuele bijwerkingen.
Datum: zaterdag 17 december 2022
Tijd: 12.00 tot 15.00 uur
Meer informatie vind je op de website van Letterlijk Leiden
Zondag 13 november: inloopspreekuur in het Leeshuis (Tolhuistuin)
Nieuwe stek!
Op maandag en dinsdag zijn we tegenwoordig te vinden in het Leeshuis, onderdeel van de Amsterdamse Tolhuistuin. In het Leeshuis krijgen boeken een tweede leven. Je kunt er boeken lezen, brengen en boeken meenemen of omruilen. De boeken staan gratis ter beschikking. Het Leeshuis wordt van woensdag tot en met zaterdag beheerd door vrijwilligers die ook taalcoaching verzorgen. Een hele passende plek voor ons dus.
Twee dagen in de week is dit onze nieuwe hangout. We organiseren er boekenconsulten, intervisie voor onze vrijwilligers en af en toe een literaire activiteit. Op zondag 13 november gaan we ons nieuwe thuis feestelijk vieren. Van 15.30 tot 17.00 uur ben je er van harte welkom voor literaire medicatie en een kop warme chocomelk of glühwein.
Dus, heb je last van een acute herfstdip? Van keuzestress? Van een gebroken hart? Of weet je gewoon niet welk boek je nu eens zult gaan lezen? De Culturele Apotheek weet het juiste medicijn! Kom naar ons inloopspreekuur en stort je hart uit en ontvang een boekenrecept op maat, gegarandeerd proefdiervrij en anti-allergeen.
Datum: zondag 13 november
Tijd: 15.30 - 17.00 uur
Locatie: het Leeshuis, Tolhuisweg 4 in Amsterdam Noord
We zoeken versterking!
Met onze methodiek ‘Samenlezen’ brengen we buurtbewoners op een leuke en verdiepende manier samen en bieden we plezier en troost aan ouderen in zorginstellingen. Het aantal samenleesgroepen en vrijwillige leesbegeleiders groeit snel, en daarom zijn we op zoek naar mensen die ons mooie project en ons leuke team van bevlogen mensen komen versterken.
Op dit moment zoeken we:
- een freelance projectmedewerker die de evaluatie van onze samenlees-methodiek op poten kan zetten (voor 8 maanden / gemiddeld 25 uur per maand)
- een enthousiaste vrijwilligerscoördinator die 8 uur per week beschikbaar is om onze groeiende groep vrijwillige leesbegeleiders te ondersteunen (vrijwilligersfunctie, met vergoeding)
- diverse stagiaires
Meer weten? Kijk op onze vacaturepagina voor meer informatie.
Struikel je wel eens over je tong? Lees Dertien!
Een haperende tong
De tong. Een van de meest sensuele organen die de mens rijk is. Zo gevoelig is bijkans geen enkel ander lichaamsdeel. Beter nog dan de vingertoppen tast de tong onbekende oppervlakten af, op zoek naar contour, textuur en warmtegraad. Om over zijn rol als smaakzintuig nog maar te zwijgen. Toch kan de tong ook een vijand worden. Als je tong niet doet wat jij wil en je over je woorden laat struikelen, dan is al dat heerlijke voelen en proeven opeens van ondergeschikt belang. Dan sta je machteloos te stamelen en te stotteren, afgesneden van de taal. Overkomt het jou regelmatig dat je met je mond vol tanden staat, en je tong angstig tegen je gehemelte geplakt zit? Lees dan Dertien van David Mitchell.
De 13-jarige Jason heeft een spraakgebrek. Maar meer dan dat: last van opgroeien. Van niet weten hoe zich gedragen tegen het meisje dat hij leuk vindt. Van irritante klasgenoten. Van angst om uitgelachen te worden omdat hij graag gedichten schrijft. Van ouders die met elkaar in de clinch liggen en een zus die hem niet ziet staan. Daar valt een beetje stamelen eigenlijk bij in het niet. Hoewel: “Hangman is verdomd genadeloos deze maand januari”. Het is Hangman, zoals Jason zijn weigerende tong noemt, die besluit welke woorden er niet lekker uitkomen. Jason is een meester in het ontwijken van die woorden. “De enige manier om Hangman te slim af te zijn, is om één zin vooruit te denken, en als je een stamelwoord aan ziet komen, je zin te veranderen zodat je het niet hoeft te gebruiken.” Blokkeert Hangman sigaretten? Dan neem je gewoon peuken, of Marlboro’s.
Als lezer volg je Jason een jaar lang. Een jaar waarin Hangman steeds opdringeriger wordt, juist nu hij onder vuur ligt van een aantal pestkoppen. Soms als hij met een meisje praat is Jason “zo nerveus dat zelfs Hangman ervandoor was om zich ergens te verstoppen”. Maar in de klas schept Hangman er genoegen in Jason voortdurend voor paal te zetten. In Jasons hoofd woont naast Hangman ook Kruiper, die hem steeds toesist te duiken, zich gedeisd te houden, geen aandacht op zich te vestigen, alles gelaten over zich heen te laten komen. Tot Ongeboren Tweelingbroer zich ermee gaat bemoeien…
Dertien geeft een prachtig inzicht in het gevecht met de tong dat stamelaars en stotteraars kunnen hebben. En laat ook zien hoe ze zich kunnen bevrijden uit de houdgreep van hun eigenste Hangman, zodat de woorden weer vrijelijk kunnen stromen.
Dertien - David Mitchell
Vert. Arthur de Smet
Querido, 2006
72 kinderboekenrecepten
In de Kinderboekenweek hielden de Boekendokters van de Culturele Apotheek een spreekuur op de 3e Daltonschool in de Amsterdamse Pijp. Maar liefst 72 kinderen uit groep 5 en 6 kregen elk een eigen boekenrecept voorgeschreven. Een leerling uit groep 6 zei meteen erna tegen zijn juf: “Ik hield niet van lezen, maar nu wel.”
Intern begeleider Sari Tulp noemde het spreekuur een groot succes. “We zagen allemaal blije kinderen met een recept met boekentips of meteen al een passend boek uit de bieb. En hun 'leeskoorts' is zeker aangewakkerd: de volgende dag begonnen veel kinderen direct bij binnenkomst in de klas met lezen in hun nieuwe boek.”
Samenlezen biedt ouderen betekenisvol contact
“Zo’n uurtje samenlezen doet me erg goed. Je hoort verhalen en je kunt zelf ook iets kwijt” – Rita
Samenlezen is een laagdrempelige activiteit die ouderen - waaronder ouderen die leven met dementie - plezier geeft in hun leven en betekenisvol contact biedt. Deze leuke en leerzame activiteit prikkelt de fantasie en brengt mensen op een bijzondere manier bij elkaar. Dat blijkt een goede remedie tegen alleen zijn en gevoelens van eenzaamheid. Tijdens de Week tegen Eenzaamheid starten er nieuwe samenleesgroepen op diverse locaties.
'Dan praat ik weer eventjes echt met iemand'
Truus las in het coronavoorjaar van 2021 mee met een samenleesgroep per telefoon. Ze vertelt: "Ik vond het heel spannend met het samenlezen op afstand te beginnen, want ik wist niet wat het precies was. Maar toen ik het eenmaal had meegemaakt, zag ik er elke week erg naar uit. Ik wist: dan praat ik weer eventjes echt met iemand. Dat vond ik een fijn vooruitzicht. Ik heb best veel contact met m’n familie, maar soms zit ik hele dagen alleen. Het samenlezen brak echt heerlijk de dag.”
Wereldliteratuur
Tijdens de samenleesbijeenkomsten worden zorgvuldig geselecteerde teksten uit de wereldliteratuur gezamenlijk hardop gelezen: passages uit romans, korte verhalen en gedichten. Een vrijwilliger van de Culturele Apotheek begeleidt het gesprek en laat de deelnemers reflecteren op de teksten: Wat zeggen de woorden? Wat doen ze met je? Raakt de tekst je? Herken je iets? Herinneringen, associaties, emoties en filosofische gedachten passeren de revue en zorgen voor de mooiste gesprekken.
'Iedereen komt los, iedereen praat'
Dina doet elke week mee met samenlezen bij een dagbestedingslocatie in Amsterdam Nieuw-West. Ze zegt: "Thuis zit je lekker. Je hebt er alles wat te verlangen is, behalve het gezelschap van mensen. Alleen zijn is moeilijk. Als je te veel alleen zit, raak je geïsoleerd. Je verliest een deel van je gedachten, want die kan je niet verder denken in je eentje. Daar heb je anderen voor nodig. Daarom is het samenlezen zo fijn. Die teksten die we lezen, daar halen we ontzettend veel uit. Iedereen komt los, iedereen praat. Als je samenleest, verliest niemand zijn geheugen.”
Engels onderzoek
Ook volgens het Centre for Research into Reading, Literature and Society (CIRLS) van de Universiteit van Liverpool – dat al jarenlang onderzoek doet naar de effecten van groepsgewijs samenlezen (shared reading) – hebben samenleesgroepen een positieve impact op mensen die om wat voor reden dan ook in een sociaal isolement verkeren. In het Britse onderzoek gaf 73% van de respondenten aan dat zij door het samenlezen meer sociale interactie in hun leven ervaren [1]. De Liverpoolse wetenschappers omschrijven de effecten van het samenlezen als ‘een ongeprogrammeerde therapeutische interventie’ die mensen nieuwe energie en levensvreugde kan geven. De in Engeland ontwikkelde en beproefde methodiek van samenlezen haalt het maximale uit een literaire tekst. De socratische gesprekstechnieken leiden tot waardevolle interacties, waarin ruimte is voor ieders inbreng. Alle leesbegeleiders van de Culturele Apotheek zijn getraind in deze methodiek.
Nieuwe groepen in Week tegen Eenzaamheid
In steeds meer gemeentes gaan samenleesgroepen van start. Tijdens de Week tegen Eenzaamheid starten er nieuwe groepen in Bergen (NH), Utrecht Leidsche Rijn, Bleiswijk en Rotterdam. Verder zijn er al samenleesgroepen bibliotheken, buurthuizen, zorginstellingen en Odensehuizen in Amstelveen, Amsterdam, Bloemendaal, Groningen, Haarlem, Overveen, Utrecht en Rotterdam (Samenleesgroepen Rotterdam najaar 2022). Je kunt ook iedere vrijdag online meedoen.
Meer weten? Mail naar vraag@cultureleapotheek.nl
Denk je dat een samenleesgroep interessant is voor jullie (zorg)locatie? Vraag dan onze brochure aan via Samenlezen in de zorg - Culturele Apotheek
[1] What Literature Can Do: An investigation into the effectiveness of Shared Reading as a whole population health intervention, 2016. Ph. Davis (CRILS), F. Magee (CRILS) et al.
Leesgeluk: magazine over samenlezen met ouderen
Met veel plezier presenteren we ons magazine Leesgeluk, over samenlezen met ouderen. Het staat vol portretten van deelnemers die hun favoriete samenleestekst kozen. Vrijwilligers en coördinatoren vertellen wat het samenlezen hen zelf brengt. Ook lees je meer over de methodiek en over onze aanpak.
Je kunt het magazine hier downloaden: Magazine Leesgeluk - Samenlezen met ouderen - digitale versie
Wil je een gedrukt exemplaar ontvangen? Dat kan tegen verzendkosten van 4 euro.
Stuur een e-mail met je adres naar vraag@cultureleapotheek.nl en wij sturen je het magazine toe.
Goedbezochte kennisbijeenkomst Literatuur & Dementie
Literatuur als poort naar de verbeelding
Op 24 maart 2022 vond de kennisbijeenkomst Literatuur & Dementie plaats. In de Corvershof aan de Nieuwe Herengracht in Amsterdam analyseerde hoogleraar Aagje Swinnen het belang van literaire projecten voor mensen die leven met dementie. Ivo Victoria las voor uit zijn boek Alles is OKÉ en vertelde over de weerstand die hij moest overwinnen voordat hij besloot te gaan schrijven over zijn dementerende moeder. Deelnemers en begeleiders van samenleesgroepen vertelden hoe samenlezen tot bijzondere gesprekken kan leiden en mensen met elkaar verbindt. ‘Er gebeurt vaak een wondertje in zo’n samenleesuur.’
Door: Annemarie Terhell
Sinds vijf jaar organiseert de Culturele Apotheek samenleessessies, ook met mensen die te maken hebben met geheugenproblemen en met dementie in zorginstellingen en inloopvoorzieningen. Carien bezoekt de bijeenkomsten in het Odensehuis in het centrum van Amsterdam en vindt het lezen van literatuur in groepsverband heel plezierig: ‘Je kunt lekker gaan zitten en met mensen in gesprek raken. Het is grappig, vaak ook verrassend om te ontdekken hoe anderen tegen iets aankijken.’ Sjaak, bezoeker van een groep in een buurthuis in Amsterdam-Zuidoost, ervaart tijdens het samenlezen een gevoel van verbinding met de groep. ‘Het zet je aan tot voelen en nadenken, en dat doe je met elkaar.’
Om tot een mooi gesprek te komen, speelt de tekstkeuze een heel erg belangrijke rol, legt leesbegeleider Gusta Reichwein uit. ‘Er worden fragmenten en gedichten gekozen die stemmen tot nadenken. Een goede samenleestekst zet luikjes open, komt aan pijnpuntjes. Mensen luisteren naar elkaar en verrassen elkaar. Vaak gebeurt er een wondertje in zo’n samenleesuur.’ Xandra van de Swan, coördinator van Het Huis van de Tijd in Amsterdam, benadrukt waarom het zo belangrijk is dat daarbij de lat hoog ligt. ‘Wij streven een sociale benadering van dementie na. Je hebt een geheugenprobleem, maar je bent wel een compleet mens. Dan is het fijn om ook zo benaderd te worden.’
Hoogleraar Aagje Swinnen van de Universiteit Maastricht signaleert een spanningsveld in de beeldvorming over dementie. Vanuit het klassieke, medische perspectief wordt dementie beschouwd als een ziekte van het brein waarbij het individu langzaam verdwijnt. Daartegenover staat een modernere benadering, die meer nadruk legt op de mens achter de ziekte. Dementie wordt hierbij beschouwd als een fase in een gradueel proces – we zijn immers allemaal wel eens vergeetachtig. Zo komen andere waarden en alternatieve metaforen in beeld: die van verbondenheid, inclusie en participatie.
In haar lezing Literatuur als zorg gaat Swinnen in op het inzetten van literatuur in de dementiezorg. Zij vertelt over verschillende - van oorsprong Amerikaanse - methodieken die ze heeft onderzocht. TimeSlips bijvoorbeeld, waarin deelnemers met elkaar een verhaal maken aan de hand van een visuele prikkel. Ze laat een tekening van een zien van een man met een lange snor waar vogeltjes op zitten, een beeld dat bij deelnemers allerlei associaties oproept. Een andere vorm is het Alzheimer’s Poetry Project, waarbij door reciteren, herhalen en variëren op bestaande poëzieregels een heel nieuw gedicht kan ontstaan. Zo veranderden in een Limburgse groep de bekende dichtregels van Paul van Ostaijen ‘Slaap als een reus / slaap als een roos / slaap als een reus van een roos/ reuzeke / rozeke / zoetekoeksdozeke’ in een heel nieuw gedicht. Om de beleving te versterken kunnen de nieuwe versregels worden voorgedragen door middel van call en recall onder het maken van ritmische bewegingen als klappen of stampvoeten. 
Swinnen doet ook onderzoek naar de samenleesmethodiek van de Culturele Apotheek. Tijdens Shared Reading, oftewel ‘samenlezen’, zijn het ook de kracht van herhaling, het centraal stellen van een emotie of gevoel en het praten daarover, die maken dat men tot iets gezamenlijks komt. Tijdens het samenlezen reikt de tekst iets aan en creëer je met elkaar een veilige omgeving om daarover heel open van gedachten te wisselen. Deelnemers krijgen een creatieve rol in plaats van een benadering als patiënt. Er ontstaat gelijkwaardigheid, verbinding en plezier binnen de groep. Oftewel: literatuur wordt bij het samenlezen gebruikt als poort naar de verbeelding.
De presentatie van Aagje Swinnen is hier te vinden: Presentatie Aagje Swinnen - Literatuur & dementie - 24 maart 2022.
Daarna gaat schrijver Ivo Victoria in gesprek met Carla de Jong, eveneens schrijfster en voorzitter van stichting Culturele Apotheek, over zijn roman Alles is OKÉ, dat hij baseerde op gesprekken met zijn dementerende moeder. Hij vertelt over het moment waarop de vaste maandagavondtelefoontjes van zijn moeder verstomden en haar liefdevol negeren omsloeg in vergeten. ‘Ze dacht er simpelweg niet meer aan om mij te bellen.’ Nadat Victoria zijn aanvankelijke weerstand tegen haar Alzheimer had overwonnen, besloot hij haar regelmatiger te gaan bezoeken en hun gesprekken te gaan opnemen. In Alles is OKÉ smeedde hij die anekdotes aaneen tot een ontroerende tragikomedie. ‘Ik heb vaak een enorme weerstand gevoeld ten aanzien van wat er gebeurde,’ zegt Victoria. ‘Maar als je iets opschrijft, dan begrijp je het beter. Dat kan ik ook mantelzorgers en naasten aanbevelen. Schrijven over dementie helpt je om grip te krijgen op de situatie, maar ook om te accepteren.’