Samenlezen is voor Nederland nog nieuw. Er is echter alle reden om ook in ons land meer mensen op een laagdrempelige manier in aanraking te laten komen met literatuur. Diverse Engelse onderzoeken naar shared reading laten zien dat samenlezen helpt om als individu en sociaal sterker te worden.
Door: Joost Zonneveld
Samenlezen is een laagdrempelige manier om, zonder voorbereiding vooraf, met literatuur en poëzie in aanraking te komen. Maar wat zijn de effecten daarvan? Verschillende wetenschappers van het Centre for Research into Reading, Literature and Society (CIRLS) van de Universiteit van Liverpool doen al jaren onderzoek naar de effecten van shared reading. De interdisciplinaire onderzoeksgroep uit Liverpool volgde meerdere samenleesgroepen, interviewde deelnemers individueel en hield groepsgesprekken over hun gezamenlijke ervaringen.
Betekenisvol
De onderzoeken laten voor alle lezers positieve effecten zien. Daarover straks meer. Laat ons eerst even de specifieke effecten voor specifieke groepen lezers bekijken. Zo concludeerde een groep onderzoekers [1] dat samenlezen voor mensen die met depressies kampen een positief effect heeft op hun welzijn. Volgens de wetenschappers heeft dat te maken met samenlezen als sociale activiteit en het gevoel verbonden te zijn met anderen. De deelnemers gaven in tussentijdse evaluaties gedurende een traject van twaalf maanden aan dat ze de samenleesbijeenkomsten uitdagend, betekenisvol en ontspannend vonden. De onderzoekers zagen de deelnemers zelfbewuster en communicatiever worden, iets wat bevestigd werd in het deelonderzoek naar de veranderingen in de psychische gesteldheid van de deelnemers. Aan de hand van een speciale vragenlijst om de mate van depressiviteit te meten, noteerden de onderzoekers na een jaar een aanzienlijke verbetering in vergelijking met de situatie voordat de deelnemers met samenlezen begonnen.
Sociale vaardigheden
In een geheel andere setting en met een andere doelgroep vonden wetenschappers uit Liverpool vergelijkbare resultaten als het om het welzijn van de deelnemers gaat [2]. Vrouwelijke gevangenen die aanvankelijk niet heel erg welwillend tegenover het ‘lezen van boeken’ stonden, kwamen na een eerste keer weer terug naar een volgende samenleesbijeenkomst. Op basis van gesprekken met de deelnemers zagen de onderzoekers dat de vrouwen het samenlezen als ‘gedisciplineerde ontspanning’ snel begonnen te waarderen. De onderzoekers concludeerden na een periode van twaalf maanden dat de taalvaardigheid van de deelnemers sterker was geworden en dat hun sociale vaardigheden verbeterden. Samenlezen en praten over teksten had effect op het vlak van empathie en tolerantie: de deelnemers kregen meer oog voor meningen van medegedetineerden. Daarnaast bleek samenlezen een psychologisch effect te hebben in relatie tot de situatie waarin de deelnemers letterlijk opgesloten zitten: binnen de muren van de gevangenis werd samenlezen door de deelnemers ervaren als een manier om de dagelijkse zorgen van het leven in detentie even te ontvluchten en plezier te hebben.
Concentratie op het verhaal
Dat samenlezen mentaal kan verlichten is misschien nog niet verwonderlijk, maar dat het ook fysieke pijn kan verlichten is dat mogelijk wel. Toch durven gezondheidswetenschappers op basis van experimenteel onderzoek voorzichtig te stellen dat samenlezen positieve effecten heeft voor mensen die aan chronische pijn lijden [63]. Niet alleen zorgt de concentratie op een verhaal en het gesprek met lotgenoten voor afleiding van de ziekte en de pijn, de gezamenlijke activiteit biedt ook troost omdat de deelnemers door het samenlezen het gevoel hebben er niet alleen voor te staan. Zij geven in reflectie op de bijeenkomsten aan zich onderdeel van een groep te voelen. Het effect is een beter gemoed en een verhoogde kwaliteit van leven. Hoewel de chronische pijn niet verdwijnt, worden de samenleessessies ervaren als een tijdelijke verlichting van de klachten, zonder bijwerkingen.
Energie en levensvreugde
Is samenlezen alleen een medicijn voor mensen met psychische of fysieke problemen? Zeker niet. Het plezier van lezen, de mogelijkheid om aan de hand van literatuur en poëzie een ander soort gesprek met mensen te voeren en de blik te verruimen: het zijn kwaliteiten van samenlezen waar iedereen iets aan heeft. Het helpt om een leuker, rijker of betekenisvoller leven te leiden.
Wetenschappers van de onderzoeksgroep uit Liverpool zien de effecten van samenlezen als een proces dat geleidelijk invloed heeft op de deelnemers [4]. De onderzoekers vatten dat mooi samen als ‘een ongeprogrammeerde therapeutische interventie’ die mensen nieuwe energie en levensvreugde kan geven. Voor wie dat te zweverig vindt klinken: samenlezen stimuleert het stellen van vragen in plaats van het klakkeloos accepteren van ‘hoe het nu eenmaal is’. Daarbij ervaren mensen een meer directe relatie met de wereld om hen heen. Zij krijgen meer dan voorheen het gevoel onderdeel van die wereld te zijn, waardoor zij volgens de onderzoekers eerder geneigd zijn hun talenten te gebruiken. Samenlezen helpt om de verbinding te maken tussen het individu en de groep, aldus de onderzoekers, want individuele interpretatie en expressie zijn in de methode van samenlezen net zo belangrijk als naar elkaar luisteren en elkaar proberen te begrijpen.
Kortom: uit de bevindingen van de verschillende onderzoeken blijkt dat samenlezen niet alleen het welzijn van individuele mensen kan verbeteren, maar ook de sociale vaardigheden kan versterken. Wie een uurtje per week in groepsverband leest, staat na verloop van tijd meer open voor andere opvattingen en tegelijkertijd bewuster in het leven.
Noten
1) An Investigation into the therapeutic benefits of reading in relation to depression and well-being, 2010. J. Billington (CRILS), Ch. Dorwick (Department of Mental Health and Well-Being, University of Liverpool), A. Hamer (School of English, University of Liverpool), J. Robinson (School of Law and Social Justice, University of Liverpool), C. Williams (The Reader Organisation)
2) An Evaluation of a Pilot Study of a Literature-Based Intervention with Women in Prison, 2013. J. Billington (CRILS), J. Robinson (School of Law and Social Justice, University of Liverpool)
3) An Evaluation of a a Literature-Based Intervention for People with Chronic Pain, 2014. J. Billington (CRILS), A. Jones (Royal Liverpool University Hospitals NHS Trust), A. Humphreys (School of Health Sciences, University of Liverpool), K. McDonnell (The Reader Organisation)
4) What Literature Can Do: An investigation into the effectiveness of Shared Reading as a whole population health intervention, 2016. Ph. Davis (CRILS), F. Magee (CRILS) et al.