SAMENLEZEN: MEER DAN EEN LEESUURTJE
Bij Odensehuis Andante in Utrecht is samenlezen een vaste waarde voor de bezoekers met beginnende dementie. Coördinator Karin Meijer ziet het lage ‘tuttel-gehalte’ als een belangrijke succesfactor. “Het werkt juist niet als je kiest voor simpele gedichten.”
Om de week biedt Odensehuis Andante samenlezen aan: een uur samen poëzie en literaire fragmenten lezen. Het is een activiteit die lang kan ‘doorsudderen’, zegt Karin Meijer: “Ineens hoor je dan tijdens de koffie weer een aantal woorden of zinnen uit een van de teksten. Hé, dat is het kwartje, denk ik dan. Met name gedichten roepen associaties en herinneringen op. Ze blijven hangen, omdat ze een emotionele laag aanspreken. Laatst lazen de deelnemers een tekst van Toon Tellegen over een dier dat een warm, fijn holletje had gemaakt. Hij verloor dit fijne huisje en was verdrietig. Later ging het bij de koffie over de woningnood en begon een man linkjes te leggen. Had hij eigenlijk wel een fijn holletje? Zo komt er weer een gesprek op gang.”
Beginnende dementie en lezen
Bij een Odensehuis komen mensen met beginnende dementie: “Deelnemers en naasten vinden het soort activiteiten dat we aanbieden heel belangrijk. 9 van de 10 keer is dat ook de eerste vraag bij de kennismaking. Als je in die beginfase boos, verdrietig of op zoek bent, ben je niet gebaat bij vier keer in de week naar een breiclubje. Een voorleesgroep met een hoog tuttel-gehalte zou ook niet werken. Je hebt vragen zoals wie ben ik, wie was ik, wat is er nog? Mensen willen op waarde geschat worden.”
“Een van de deelnemers is oud-docent Nederlands en lezen gaat nu moeilijk. Alsof je de schilder zijn kwast afpakt. In het begin was hij tijdens het samenlezen gefrustreerd. Hij zat in de kring, maar raakte gefrustreerd, omdat hij het gevoel had mee te moeten lezen. De begeleider bood aan om enkel te luisteren. Soms kiest hij nu bewust een plek in de ruimte buiten de groep. Nu hij meer beschouwend kan meedoen, werkt het beter. Hij gaat op in de teksten en geeft rake antwoorden als hij de tijd heeft. Tijd die hij zichzelf eerder niet gunde. Zo zoeken we met de leesbegeleiders van De Culturele Apotheek naar mogelijkheden om mee te doen op een manier die bij je past.”
Samenlezen brengt mensen bij elkaar
De oplossing bij frustratie is in elk geval niet: door de hurken gaan. Karin: “Het werkt juist niet als je kiest voor simpele gedichten. Er zitten teksten tussen die ik ook drie keer moet lezen. Soms ben ik verrast dat iemand dan zegt: ‘Ik hoor er dit in.’ Of de tekst roept iets op in een diepere emotionele laag. Het is ook echt onzin dat literatuur voor hoogopgeleide mensen is. Een vrouw die alleen de huishoudschool heeft gedaan, bleek ineens prachtig te kunnen voorlezen.”
Leesbegeleiders
Samenlezen wordt begeleid door twee leesbegeleiders die zijn getraind door De Culturele Apotheek. Karin: “De ene is een vaste vrijwilliger van ons, die de deelnemers dus ook op andere momenten ziet. De ander komt puur voor het lezen. Ze zijn ontzettend belangrijk voor het succes. Een leesbegeleider moet de methodiek snappen en omarmen, zodat je die vervolgens ook echt bij de mensen kunt overbrengen. De meerwaarde zit in de structuur en manier van begeleiden: eerst voordragen, luisteren, iemand anders aan het woord laten en mensen weten te motiveren om mee te doen. De methodiek van de Culturele Apotheek biedt heel veel ruimte om iedereen een plek te geven. Dat is misschien wel het geheim.”
Als het goed loopt, ontstaat er een bijzondere chemie in de groep: “Iedereen die meedoet, heeft beginnende dementie, maar mensen zitten in andere fases. Ze hebben bovendien uiteenlopende ziektebeelden; vormen van dementie; achtergronden en voorkeuren. Ik vind het ontroerend om te zien hoe dat kleine clubje op hun eigen manier iedereen een taak of rol geeft binnen de groep. Er is een deelnemer die niet meteen kan reageren. Dan zie je dat een deel van de groep ongeduldig wordt. Zijn buurman neemt hem dan mee terug naar de tekst en wijst bijvoorbeeld een woord aan. Of hij herhaalt: ‘Dit vroegen je…’ Zo krijgt hij even de tijd.”
Herkenbaar
De bezoekers van het Odensehuis kiezen zelf of ze meedoen met samenlezen. Voor veel mensen is het uurtje voor literatuur en poëzie nu vaste prik: “Het is fijn als iets na een paar keer vertrouwd voelt en herkenbaar verloopt. Bij samenlezen is nu 70 tot 80 procent van de deelnemers voorspelbaar. Een tijdje was het rustig, maar toen gingen we eerst kijken: wat gebeurt hier nou? Kennen ze het kunstje wel en zijn ze verveeld? Of zijn er gewoon een aantal doorgestroomd naar de dagbesteding; met vakantie of ziek? Het laatste bleek het geval en we zijn gewoon doorgegaan.”
Ten slotte: Karin is vaak alleen op de achtergrond aanwezig tijdens de samenleessessies. Wordt ze zelf eigenlijk ook geraakt door de teksten die ze hoort? “Ja, heel vaak eigenlijk. Ik denk dat ik elke keer wel even denk: jammer dat ik niet even aan kan haken. Dat komt door de teksten, maar ook door wat er ontstaat in de groep. Die combinatie is echt heel waardevol.”
Wil je meelezen in Odensehuis Andante of meer weten? Kijk op Wekelijkse activiteiten – Odensehuis Andante (inloophuisandante.nl)